δημόσιες δαπάνες

Τα ποσά που δαπανά το κράτος στα πλαίσια της δημοσιονομικής του δραστηριότητας για την υλοποίηση των σκοπών του. Τα ποσά αυτά αποκτώνται κυρίως από τους φόρους που επιβάλλει το κράτος στους πολίτες. Για τη συμπλήρωσή τους ανατρέχει και σε άλλες πηγές, όπως στην επιχειρηματική δραστηριότητα (δημόσιες επιχειρήσεις) και στον εσωτερικό ή εξωτερικό δανεισμό. Οι δ.δ. χωρίζονται σε διάφορες κατηγορίες, ανάλογα με τον σκοπό που εξυπηρετούν, το οικονομικό αποτέλεσμα ή τη δημοσιονομική τους λειτουργία. Με βάση τον σκοπό που εξυπηρετούν, μπορούν να διαχωριστούν κατά υπουργείο ή γενικότερα σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: α) πολιτικές δαπάνες, β) στρατιωτικές δαπάνες, γ) δαπάνες οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής και δ) δαπάνες για την απόσβεση του δημόσιου χρέους. Καθεμία από αυτές τις κατηγορίες μπορεί να χωριστεί σε πολλές υποκατηγορίες, όπως για παράδειγμα η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει δαπάνες δημόσιας εκπαίδευσης, εσωτερικής ασφάλειας, δικαιοσύνης, δημόσιας υγείας, κατασκευής και συντήρησης δρόμων κλπ. Με βάση το οικονομικό αποτέλεσμα διακρίνονται σε παραγωγικές δαπάνες, αυτές δηλαδή που είναι αναγκαίες για τη λειτουργία του κρατικού οργανισμού, όπως οι δαπάνες της κρατικής διοίκησης, της δικαιοσύνης, της υγείας κλπ., και σε εκείνες που αυξάνουν την κοινωνική παραγωγή και εξασφαλίζουν κοινωνικό προϊόν για το παρόν και το μέλλον, όπως η εκπαίδευση· επίσης, σε πολυτελείς δαπάνες, αυτές που συνήθως αποκαλούνται δαπάνες βιτρίνας, και σε άλλες μη παραγωγικές δαπάνες που γίνονται με υπέρβαση της αρχής της μεγίστης κοινωνικής ωφελείας, όπως οι πολεμικές δαπάνες. Με βάση τη δημοσιονομική λειτουργία ορίζονται: οι τρέχουσες δαπάνες (τρέχων προϋπολογισμός ή προϋπολογισμός κατανάλωσης) και οι δαπάνες επένδυσης (προϋπολογισμός επενδύσεων), οι προσωπικές δαπάνες (μισθοί και συντάξεις κρατικών λειτουργών, υπαλλήλων, εργατών κλπ.) και οι πραγματικές δαπάνες (προμήθεια υλικού για τη λειτουργία της κρατικής μηχανής)· οι κρατικές δαπάνες και οι δαπάνες τοπικής αυτοδιοίκησης, που παρέχουν και το μέτρο εφαρμογής του συγκεντρωτικού ή αποκεντρωτικού συστήματος. Οι σύγχρονες εξελίξεις χαρακτηρίζονται από μία τάση αύξησης των δ.δ., η οποία οφείλεται σε πολλές αιτίες. Βασικότερη από αυτές είναι η αυξανόμενη παρεμβατική πολιτική του κράτους σε τομείς της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας και στην επέκταση της κοινωνικής πολιτικής, που ενισχύονται από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις και την ανύψωση του επιπέδου ζωής των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Ο δημοσιονόμος Α. Βάγκνερ ονόμασε το φαινόμενο αυτό νόμο της αύξουσας επέκτασης των δ.δ. Το ύψος και η κατανομή των δ.δ. επιδρούν στη διαμόρφωση της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μιας χώρας. Συγκεκριμένα, επιδρούν στο ύψος της κοινωνικής ζήτησης και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται πρόσθετα και ως μέσο οικονομικής πολιτικής σε συνδυασμό με το σύστημα των φόρων. Επίσης επιδρούν στη σύνθεση της κοινωνικής παραγωγής και στην κατανομή των παραγωγικών μέσων στους διάφορους παραγωγικούς κλάδους, ιδίως σε χώρες όπου η δημοσιονομική δραστηριότητα είναι πολύ εκτεταμένη. Τέλος, επιδρούν στην κατανομή του κοινωνικού προϊόντος ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, σε συνδυασμό με τη φορολογική πολιτική.